BLOG | Οστεοπόρωση

Δρ. Καραμπίνας Παναγιώτης, Ορθοπαιδικός Χειρουργός MD, MSc, PhD, FHOSC

Η οστεοπόρωση είναι μια συχνή διαταραχή του μεταβολισμού των οστών (μεταβολισμός του ασβεστίου) και μπορεί να οδηγήσει σε κατάγματα, μεταξύ των οποίων είναι αυτά της σπονδυλικής στήλης ή/και του ισχίου. Εμφανίζεται συνήθως, άλλα όχι αποκλειστικά, σε γυναίκες και ειδικότερα, σε μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες, σε πληθυσμούς με ανοιχτόχρωμο δέρμα και μειωμένη έκθεση στον ήλιο

Η οστεοπόρωση έχει σημαντικές επιπτώσεις τόσο σωματικές και οργανικές για το άτομο, όσο και οικονομικές, ψυχολογικές και κοινωνικές. Ο κίνδυνος ανάπτυξης οστεοπόρωσης και κατά συνέπεια, ο καταγματικός κίνδυνος αντικατοπτρίζεται μέσα από την οστική μάζα (BMD-Bone Mineral Density), πληροφορία που λαμβάνουμε με την εξέταση της μέτρησης οστικής πυκνότητας (DEXA)¹.

Η διατροφή και ειδικότερα η επαρκής ημερήσια λήψη ασβεστίου και βιταμίνης D είναι εξαιρετικά σημαντική για την κατασκευή και διατήρηση της κορυφαίας οστικής μάζας κατά τη νεανική ηλικία (έως 30ο έτος), αλλά και το ισοζύγιο ασβεστίου για το υπόλοιπο της ζωής του ανθρώπου. Η έλλειψη/ανεπάρκεια ασβεστίου και βιταμίνης D έχει συσχετιστεί με χαμηλή οστική πυκνότητα και οστεοπόρωση. Κακή διατροφή και υποσιτισμός παρατηρούνται σε μεγάλο ποσοστό σε ηλικιωμένους ασθενείς, καθώς επίσης και σε ασθενείς με οστεοπορωτικά κατάγματα⁵.

Οι κακές διατροφικές συνήθειες και η ανεπάρκεια στα δύο βασικά συστατικά του μεταβολισμού του οστού (ασβέστιο και βιταμίνη D) επιδρούν τόσο στην απώλεια οστικής μάζας, όσο και στην κακή μυοσκελετική λειτουργία, με προδιάθεση στις πτώσεις (απώλεια μυϊκής ισχύος και συγχρονισμού κινήσεων). Επίσης, η χαμηλή πρόσληψη σε πρωτεΐνες προδιαθέτει στις πτώσεις, το κάταγμα και την απώλεια οστικής μάζας⁵.

Μεγάλη συσχέτιση έχει αποδειχτεί μεταξύ οστεοπόρωσης, υποκεφαλικού κατάγματος ισχίου και επιπέδων ημερήσιας πρόσληψης πρωτεϊνών με την διατροφή. Αποκατάσταση της ημερησίας ελάχιστης λήψης πρωτεϊνών με την διατροφή επαναφέρει την λειτουργικότητα του ασθενή μετά από κάταγμα, αποκαθίσταται η κινητικότητά του και μειώνεται σημαντικά ο χρόνος νοσηλείας του. Επίσης, παρατηρείται βελτιστοποίηση της οστικής μάζας και της οστικής πυκνότητάς^6,7. Μελέτη σε άτομα με νευρική ανορεξία παρουσίασε διαταραχές στο μεταβολισμό του ασβεστίου9. Μελέτες σε αθλητές ιππασίας ή Jockey με ιδιαίτερα απαιτητικά διατροφικά προγράμματα για διατήρηση του βάρους τους και ελλιπή λήψη ασβεστίου και βιταμινών, κατέγραψαν διαταραχές στην οστική πυκνότητα και αυξημένη συχνότητα κακώσεων των αθλητών².

Η σημασία της βιταμίνης D

Η σύνθεση της βιταμίνη D γίνεται στο δέρμα με την έκθεση στον ήλιο και μεταβολίζεται στα νεφρά. Ανεπάρκεια ή έλλειψη παρατηρείται στους ηλικιωμένους λόγω μειωμένης έκθεσης στον ήλιο ή λόγω κακής νεφρικής λειτουργίας⁸. Στο 1/3 των περιπτώσεων μελέτης, το προσλαμβανόμενο με την διατροφή ασβέστιο και η βιταμίνη D ήταν εξαιρετικά χαμηλό, 300 με 600 mg/ημ. στις γυναίκες και 350 με 700 mg/ημ. στους άνδρες⁴.

Ένας από τους βασικούς στόχους της βιταμίνης D είναι το οστό, όπου και εξασφαλίζει τη διατήρηση των αποθηκών ασβεστίου. Ένας ακόμα στόχος της βιταμίνης D εκτός των οστών είναι και το μυϊκό σύστημα. Η υποκλινική μορφή ανεπάρκειας της βιταμίνης D, έχει συνέπειες τόσο στο μυοσκελετικό, αλλά και στο καρδιοαγγειακό σύστημα και το σακχαρώδη διαβήτη⁸. Η λήψη διατροφικών συμπληρωμάτων ασβεστίου και βιταμίνης D βοηθάει τόσο στην οστεοπόρωση (αύξηση οστικής μάζας), όσο και στην πρόληψη των καταγμάτων⁴.

Έτσι, η βιταμίνη D μαζί με το ασβέστιο ενισχύουν και τη μυϊκή ισχύ, μειώνοντας το ρίσκο μιας πτώσης. Η λήψη διατροφικών συμπληρωμάτων είναι απαραίτητη σε ηλικιωμένους, σε άτομα με κακές διατροφικές συνήθειες, υποσιτισμό, ακόμα και με γαστρεντερικές διαταραχές, όπου δηλαδή δεν είναι επιτυχής η παραγωγή, μεταβολισμός και απορρόφηση της ελάχιστης ημερήσιας δόσης^1,3.

Μελέτες όπως η SΕNETA, έχουν αναδείξει την χρησιμότητα τους στην αποκατάσταση της ανεπάρκειας της βιταμίνης D, από μόνη της ή /και σε συνδυασμό με ασβέστιο, σε δοσολογία 800-1000 IU, ως προς την αύξηση της οστικής μάζας, πρόληψη της οστεοπόρωσης και του κατάγματος. Η έκθεση στον ήλιο μπορεί να βοηθήσει στην αποκατάσταση της βιταμίνης D, λαμβάνοντας πάντα όμως υπόψιν την χρήση αντηλιακής προστασίας για την πρόληψη του καρκίνου του δέρματος. Η βιταμίνη D μπορεί να προσληφθεί μέσα από τις τροφές, όπως για παράδειγμα κάποια θαλασσινά (σολομός, σαρδέλες κ.ά.).

Ο ρόλος του ασβεστίου

Σε ό,τι αφορά το ασβέστιο, η ημερήσια δοσολογία σε ηλικίες 19-65 ετών είναι 800-1300 mg/ημ. Η βασική πηγή πρόσληψης του ασβεστίου είναι οι τροφές. Τα γαλακτοκομικά όπως γάλα, γιαούρτι και τυριά, το ψάρι (σαρδέλες με κόκκαλο), μερικά λαχανικά (μπρόκολο) και φρούτα είναι οι βασικές πηγές ασβεστίου. Η λήψη γαλακτοκομικών 2-3 φορές την ημέρα καλύπτει την ημερήσια ανάγκη σε ασβέστιο.

Επίσης, αποτελούν μια καλή πηγή πρωτεϊνών, εξίσου σημαντικές στο μεταβολισμό των οστών και του μυϊκού συστήματος. Η ιδανική πηγή πρόσληψης ασβεστίου είναι μέσω της διατροφής και αυτό, διότι η απορρόφηση είναι καλύτερη, βέβαιη και χωρίς τις παρενέργειες που μπορεί να προκαλέσει ένα διατροφικό συμπλήρωμα ασβεστίου στο γαστρεντερικό (επιγαστραλγία, δυσκοιλιότητα).

Τα συμπληρώματα ασβεστίου συνήθως πρέπει να λαμβάνονται μακριά από τα γεύματα με άδειο στομάχι4. Δεν είναι συνήθης η σύσταση πρόσληψης συμπληρώματος μόνο ασβεστίου ή μόνο βιταμίνης D και συνηθίζεται η συγχορήγηση τους.

Η άσκηση στην οστεοπόρωση

Η γυμναστική συνεισφέρει και αυτή με την σειρά της σημαντικά στην απόκτηση της κορυφαίας οστικής μάζας κατά τη νεανική ηλικία (έως 30^ο έτος) και στην αποτροπή πτώσεων στους ηλικιωμένους, νούμερο ένα κίνδυνο για οστεοπορωτικό κάταγμα10. Υπάρχουν προγράμματα μυϊκής ενδυνάμωσης και ασκήσεων αποκατάστασης ισορροπίας και κινητικότητας (BEST, OTAGO), το οποία λειτουργούν προληπτικά στην οστεοπόρωση βελτιώνοντας την οστική πυκνότητα και αποτρέπουν τις πτώσεις.

Η πρόληψη της οστεοπόρωσης με συστηματικούς ελέγχους, σωστές διατροφικές συνήθειες, συστηματική μυϊκή ενδυνάμωση και πιθανότατα, όπου είναι αναγκαίο, φαρμακευτική αγωγή, αποσκοπούν στη μείωση του κινδύνου για οστεοπορωτικό κάταγμα¹.

Ο διεθνής οργανισμός οστεοπόρωσης (National Osteoporosis Foundation) προτείνει μέσα από την ιστοσελίδα του, διατροφικές οδηγίες για την υγεία των οστών. https://www.nof.org/patients/treatment/nutrition/

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1.  NIH Consensus Development Panel on Osteoporosis Prevention, Diagnosis, and Therapy. Osteoporosis prevention, diagnosis, and therapy. JAMA. 2001;285(6):785–95. doi: 10.1001/jama.285.6.785.
2. J Exerc Nutrition Biochem. 2018 Sep 30;22(3):27-34. doi: 10.20463/jenb.2018.0021. Weight loss practice, nutritional status, bone health, and injury history: A profile of professional jockeys in Korea. Jeon S, Cho K, Ok G, Lee S, Park H.
3. Nutr Res Pract. 2018 Oct;12(5):436-442. doi: 10.4162/nrp.2018.12.5.436. Epub 2018 Oct 1. High dairy products intake reduces osteoporosis risk in Korean postmenopausal women: A 4 year follow-up study. Park SJ1, Jung JH2, Kim MS3, Lee HJ1.
4. Calcium and vitamin D nutrition and bone disease of the elderly. Gennari C. Public Health Nutr. 2001 Apr;4(2B):547-59.
5. Bone. 1996 Mar;18(3 Suppl):139S-144S. Nutritional aspects of hip fractures. Bonjour JP1, Schurch MA, Rizzoli R
6. Pathol Biol (Paris). 1997 Jan;45(1):57-9. Proteins and bone health. Bonjour JP1, Schürch MA, Rizzoli R.
7. Z Gerontol Geriatr. 1999 Jul;32 Suppl 1:I31-7. Malnutrition and osteoporosis. Rizzoli R1, Bonjour JP. PMID: 10441801
8. Cureus. 2018 Jun 5;10(6):e2741. doi: 10.7759/cureus.2741. Prevalence of Vitamin D Deficiency and Associated Risk Factors in the US Population (2011-2012). Parva NR1, Tadepalli S2, Singh P2, Qian A1, Joshi R3, Kandala H1, Nookala VK1, Cheriyath P2.
9. Ther Clin Risk Manag. 2018 May 18;14:945-948. doi: 10.2147/TCRM.S160280. eCollection 2018. Adequate nutrition status important for bone mineral density improvement in a patient with anorexia nervosa. Nakamura Y1,2, Kamimura M3, Koiwai H4, Kato H1.
10. Int J Exerc Sci. 2018 May 1;11(2):452-461. eCollection 2018. An Evaluation of Select Physical Activity Exercise Classes on Bone Metabolism. Stone TM1, Wingo JE1, Young JC2, Navalta JW2.

FOR/BLOG 1_2019